Bugungi kunda ota-ona bo'lish bizga o'tgan asrga qaraganda kamida bir marta ko'proq mas'uliyat yuklaydi. Va agar siz kechki ovqat tayyorlashga qaror qilganingizda, bolangiz iPad, telefon, kompyuterda vaqt o'tkazayotganidan o'zingizni biroz aybdor his qilsangiz, bu normal holat. Ekranlar bizdan xech qayerga uzoqlashmaydi va farzandlarimiz butun umr ular bilan birga yashaydilar. Ammo ular hali to’liq shakllanmagan va hatto gapirish va yurishni o'rganmagan jajji odamcha uchun qanchalik xavfsiz?
Psixologiya fanlari doktori Devid Anderson, bizga har qanday ekran oldida qanday vaqt maqbul va nima ortiqcha ekanligini aniqlashga yordam berdi. Bolalarning sog'lom o'sishi va rivojlanishi uchun doktor Anderson ilmiy tadqiqotlarini o'qituvchilar va ota-onalar uchun amaliy qo'llanmaga aylantirdi. Uning metodologiyasi bolaning yoshiga asoslanadi, bu ota-onaga ekranning maqbul vaqtini aniqlashga yordam beradi.
"Yosh rivojlanishining muayyan bosqichlarida kuzatilishi kerak bo'lgan aniq qoidalar mavjud", deydi shifokor. Misol uchun, 1 yoshgacha bo'lgan bola uchun ekran oldida uzoq vaqt o'tkazish uning rivojlanishiga to'sqinlik qiladi. Bolalar gapirishni o'rganish uchun jonli aloqaga muhtoj va buning o'rnini ekran oldidagi bosa olmaydi. O'smirlar uchun nazoratsiz ekran vaqtining boshqa bir xavfi bor, ya'ni kiberbulling. Albatta, zamonaviy texnologiyalardan oqilona foydalanilsa, bu narsalar unchalik ham qo’rqinchli emas albatta. Internet orqali, do'st va qarindoshlar bilan ijtimoiy aloqaning ma'lum me’yori o'smirning psixologik salomatligi uchun ham foydali bo'lishi mumkin.
Yosh guruhlari bo'yicha bolalar uchun ekrandan foydalanish vaqti me’yoriy chegaralari
3 yoshgacha bo'lgan bolalar
Aybdorlik hissisiz vaqt chegaralari
3 yoshgacha bo'lgan bolalar haqida gap ketganda, shifokorlar Amerika Pediatriya Akademiyasi kabi nufuzli tashkilotlar tavsiyalarga amal qilishadi, bu yoshdagi bola uchun ekran vaqtini minimal darajada cheklash yoki butunlay nolga kamaytirish kerakligini ta'kidlanadi.
Ammo, aslida, bu qoidaga rioya qilish juda ham mushkul, shifokorlar, agar ota-ona 3 yoshli bolasiga “Sezam ko'chasi” ko’rsatuvining bir qismini ko'rishga ruxsat bergan bo'lsa, bu vaqtni kattalar ishlari uchun ishlatsa, o'zini aybdor his qilmasligi kerak degan fikrga qo'shilishadi.
Tadqiqotlar ikkita o'zgaruvchi, ekran vaqti va bolaning rivojlanishi o'rtasidagi korrelyatsiyani kuzatdi, bu yosh bola uchun ruxsat etilgan ekran vaqti kuniga 2 soatdan oshmasligi kerakligini tasdiqladi.
Maktabgacha yoshdagi bolalar va boshlang'ich sinflar
Chegaralarni qurish
Farzandingiz maktabga borar ekan, siz cheklovlar qo'yishni o'rganishingiz kerak. Hozircha unga telefondan foydalanishga va xonasida kompyuter yoki televizor bo'lishiga ruxsat berish vaqti emas. Bu yoshda qadriyatlarni muhokama qilish va tahlil qilish uchun mavzu bo'lishi mumkin bo'lgan filmlarni birgalikda ko'rishga ruxsat berishingiz mumkin. Siz ekranda ko’rsatilgan voqea orqali farzandingiz qanday xabarni olganini aniq bilasiz. Ushbu amaliyot, bola bilan aloqa o'rnatish usulidir. Telefoningizda bolangiz o’ynaydigan oddiy o’yinlarni faqat o’zingiz tanlashingiz va o’rnatishingiz kerak.
Bu yoshda eng muhimi, butun oila bilan ekrandan foydalanish qoidalariga rioya qilishdir. Agar oilaviy kechki ovqatda siz voqealarni ekransiz muloqot qilish va muhokama qilish odatini singdirishni hohlasangiz, telefoningiz ham stolda bo'lmasligi kerak. Shuni ham unutmangki, bu yoshda tengdoshlar bilan o'yinlar, toza havoda jismoniy faollik, to'liq uyqu kabi sog'lom rivojlanish uchun kerakli unsurlar uchun yetarli vaqt bo'lishi juda muhimdir.
Boshlang'ich va o'rta maktab bitiruvchilari
Smartfonlar va ijtimoiy tarmoqlar
O'n yoshida bola unga telefon sotib olishni yoki kompyuterda ko'proq vaqt o'tkazishiga ruxsat berishni talab qilishi mumkin. Bu yosh smartfon olish uchun ruxsat etilgan eng erta yosh hisoblanadi, ammo shunga qaramay, uni bolaning to'liq mulki deb hisoblash mumkin emas, balki foydalanish uchun maxsus qoidalar va cheklovlar o'rnatilgan ota-onalarning sovg'asi deb qaralishi kerak.
Agar siz oltinchi sinf o'quvchisiga telefon bersangiz, u yaxshilab tekshirilishi kerak va u telefon bilan kechayu kunduz bo'lolmaydi. Hozircha bola telefonga ega bo'lish huquqiga ega hisoblanmaydi.
Ota-onalar bolaning ijtimoiy tarmoqlardagi xatti-harakatlarini, sharhlar va fotosuratlar xarakterini kuzatib borishlari kerak, bu esa bolaning kiberbullingga duchor bo'lmasligi va ishtirok etmasligini ta'minlash uchun muhimdir.
Bu davrda bolada mustaqil bo'lish istagining tobora ortib borishi kuzatiladi va bu unga to'g'ri qadriyatlarni va o'zi uchun chegaralarni chizish qobiliyatini o'rgatish vaqti kelganini anglatadi. Ijtimoiy tarmoqlarda qanday xatti-harakatlar maqbul deb hisoblanishini va nima mumkin emasligini aniq tushuntirib bering va bu malumotlar doimo jonli muloqotda berilishi kerak.
Televizorlar
Televizorlar haqida gap ketganda, ota-onalarga bola o'z xonasida yolg’iz, boshqa film tomosha qilmasligi kerakligi tushuntiriladi. Eshitish vositalariga ham ruxsat berilmaydi. Film tomoshasi mexmonxonada yoki umumiy film tomosha qilinadigan xonada kattalar nazorati ostida bo'lishi kerak.
Video O'yinlar
Video o'yinlarda asosiysi, ular bolani tajovuzkor qilib qo’ymasligi va unda g'azabni qo'zg'atmasligini muximdir. Masalan, jang qilish, qurol ishlatish kerak bo'lgan o'yinlar virtual haqiqatdan tashqariga o'tkazilmasligi kerak. O'yinning mohiyatini tushunish uchun ota-onalar uni bola bilan muhokama qilishlari, ma'nosi nima ekanligini, o'yinda nima sodir bo'lishini va nima uchun uni yoqtirishini bilib olishlari kerak. Yoki yangi o'yinni o'rnatishdan oldin tavsifni oldindan o'qib chiqish maqsadga muvofiqdir.
O'rta maktab o'quvchilari
Munozara
Bolalar o'sib ulg'aygan sari, ular mustaqil bo'lish va o'z yo'lida qaror qabul qilish istagini ko'proq namoyon qilishadi. O'smirlik davri ota-onalar uchun eng qiyin davr bo'lib, ular bolaning o'z "istaklari" bo'yicha harakat qilish istagi ko'rinishidagi to'siqlarga duch kelishadi. Biroq, ilm-fanning aytishicha, bolaning miyasi hali kattalardek deb hisoblanish uchun yetarlicha yetuk emas. Bunday holda, vaziyatni hal qilishning eng yaxshi vositasi munozara bo'ladi. Ota-onalar va bola birga o'tirib, vaziyatdan qanday chiqishni muhokama qilishlari kerak, masalan, agar bola ijtimoiy tarmoqdagi harakatlarini kuzatishni to'xtatishni talab qilsa, ota-onalar quyidagilarni taklif qilishlari mumkin: vaqti-vaqti bilan hisobni kuzatib boring, agar shunday bo'lsa. ishonchli bo'lsa, asta-sekin buni butunlay to'xtating. Bu yerda bolaga telefon ijtimoiy tarmoqlarda ota-onalarning qaerdaligini aytishi bilan bir xil, ya'ni keraklicha me'yorida aloqada bo'lishi vazifasini bajarishini yetkazish muhimdir.
O'smirlik davrida bolani ekrandan foydalanish, shuningdek, spirtli ichimliklar va giyohvand moddalarga nisbatan to'g'ri qaror qabul qilishga o'rgatish kerak.
